Εισαγωγή:
Η πολιτική εκμετάλλευση του Κυπριακού προβλήματος από αισχρές εγχώριες δυνάμεις έχει οδηγήσει τον τόπο μας στα πρόθυρα της ολοκληρωτικής καταστροφής. Ταυτόχρονα η απέχθεια που προκαλούν οι κομματικοί σχηματισμοί στερούν το λαό μας από τη δυνατότητα μιας νηφάλιας και αντικειμενικής μελέτης η οποία θα τον ενδυναμώσει στην αναζήτηση Ελευθερίας και Δικαιοσύνης για όλους τους κατοίκους του τόπου μας.
Οι ψευδοεθνικόφρονες από τη μια έκτισαν τις καριέρες τους πάνω στον πόνο των προσφύγων με την υπόσχεση του αγώνα για επιστροφή και τώρα είναι έτοιμοι να ξεπουλήσουν τα πάντα. Οι ψευδοαριστεροί από την άλλη έκτισαν τις καριέρες τους πάνω σε μια ψευδή επαναπροσέγγιση επιτιθέμενοι συνέχεια στην εθνική μας ταυτότητα και προωθώντας τις συλλογικές ενοχές ως το στοιχείο εκείνο που θα επιβάλει τη ρατσιστική διζωνική πάνω στο λαό μας.
Καμία από τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου μας δεν προωθεί τη μελέτη της ιστορίας και την προσωπική και συλλογική αυτογνωσία η οποία είναι δυνατό να μας καθοδηγήσει προς ένα καλύτερο μέλλον.
Ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της ιστορίας μας το οποίο παραμένει μέχρι σήμερα αποκρυμμένο είναι η ύπαρξη και η δράση στο νησί μας της Ελληνικής μουσουλμανικής κοινότητας μέσα στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας. Οι Έλληνες μουσουλμάνοι του νησιού μας παρά το ότι οι ιστορικές συνθήκες τους οδήγησαν στην αλλαγή της θρησκείας των διατήρησαν για 300 χρόνια την ελληνική εθνική τους ταυτότητα, τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα και σε πολλές περιπτωσεις εν κρυπτώ ακόμη και την παλαιά τους θρησκεία. Η ιστορία τους είναι μια ιστορία αντίστασης στον Οθωμανισμό με αποκορύφωμα τον τελευταίο αιώνα της Οθωμανοκρατίας και τις επαναστάσεις ενάντια σε αυτόν και στους ντόπιους τοποτηρητές του.
Η περίοδος των τελευταίων 100 χρόνων της Τουρκοκρατίας είναι μια περίοδος πραγματικής επαναστατικής ζύμωσης ανάμεσα στο λαό μας. Είναι μια περίοδος συλλογικής Υπέρβασης των τεχνητών διαχωριστικών εμποδίων ανάμεσα στους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς της Κύπρου. Σε αυτή την περίοδο επιχειρείται μια συλλογική διεκδίκηση τόσο των κοινωνικών δικαιωμάτων όσο και της κοινής Ελληνικής εθνικής ταυτότητας των κατοίκων του νησιού.
Σε αυτή την περίοδο συναντούμε την παλλαϊκή ενότητα σε αντιδιάσταση με την εθελόδουλη εξουσία των «Ελληνόφρονων» σφογγοκωλάριων της Υψηλής Πύλης. Η περίοδος αυτή είναι και η μεγάλη χαμένη ευκαιρία του Ελληνισμού του νησιού για μια ουσιαστική Ένωση του λαού και πρόληψης των επερχόμενων δεινών. Μέσα σε αυτή μπορούμε να αντικρύσουμε την προδοσία της ηγεσίας μας ως το ιστορικό προηγούμενο για όλες τις προδοσίες που ακολούθησαν και που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα.
Οι ρίζες της διαίρεσης του τόπου μας αλλά και της σημερινής αντίστασης των Τουρκοκυπρίων στον εξανδραποδισμό που επιβάλλει η Άγκυρα βρίσκονται σε αυτή την ιστορική περίοδο και στην συνειδητή ή/και υποσυνείδητη γνώση ότι η καταγωγή των είναι η Ελληνική μουσουλμανική κοινότητα πριν από την Τουρκοποίηση της τον καιρό της Αγγλοκρατίας.
Αισθάνομαι ότι η μελέτη της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου εμπεριέχει τη δυνατότητα χάραξης μιας διαφορετικής πορείας σε ότι αφορά την Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η κατανόηση των δυνάμεων – ορατών και αόρατων – που δρουν ακόμη και σήμερα τόσο στην κατεχόμενη Κύπρο όσο και στις δοκιμαζόμες ελέυθερες περιοχές είναι δυνατόν να βοηθήσουν στην σύμπηξη συνεργασιών ανάμεσα στις κοινότητες μας που να οδηγήσουν σε μια ουσιαστική επανένωση του λαού μας και σε κοινό παλλαϊκό αγώνα για την Απελευθέρωση από την Κατοχή.
Αυτό είναι αδύνατο μέσα από τη σημερινή επικρατούσα θεώρηση της ιστορίας η οποία αγνοεί επιδεικτικά την προέλευση της σημερινής Τουρκοκυπριακής κοινότητας και αποκρύπτει επιμελώς τόσο την προέλευση όσο και την ιστορική πορεία της.
***
Οι Έλληνες Μουσουλμάνοι της Κύπρου
Το Κυπριακό πρόβλημα με τη μορφή της αντιπαράθεσης δύο «ξεχωριστών κοινοτήτων» ξεκινά ουσιαστικά στο πέρασμα από την Οθωμανοκρατία στην Αγγλοκρατία. Μέσα σε μερικές δεκαετίες οι Έλληνες μουσουλμάνοι του νησιού εκτουρκίστηκαν. Προηγήθηκε ένας αιώνας δυναμικών εθνικών και κοινωνικών διεκδικήσεων στις οποίες ο λαός προδόθηκε κατάφορα από την ηγεσία του. Σε αυτούς τους αγώνες και την προδοσία των βρίσκονται κατά την άποψη μου οι ρίζες της σημερινής διαίρεσης του νησιού μας.
Σε αυτήν επίσης την περίοδο συναντούμε για τελευταία φορά στην ιστορία του νησιού μας τους Έλληνες μουσουλμάνους αδελφούς μας ένοπλους παραστάτες και συναγωνιστές ενάντια στην Οθωμανική Κατοχή.
Για την κατανόηση αυτού του φαινομένου είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μελετήσουμε την πορεία της Ελληνικής μουσουλμανικής κοινότητας στο νησί, των σχέσεων της με την υπόλοιπη Ελληνική χριστιανική κοινότητα και των δυνάμεων που έδρασαν πάνω, μέσα και έξω από αυτές. Η αναζήτηση αυτού του θαμμένου κρίκου στην ιστορία του νησιού μας είναι ένα δύσκολο εγχείρημα διότι όλες οι πηγές της επίσημης ιστορίας αποκρύπτουν ή διστρεβλώνουν την ύπαρξη των Ελλήνων μουσουλμάνων της Κύπρου παρουσιάζοντας τους ως Τούρκους. Η επίσημη αυτή «ιστορία» παρά τις διαρκείς αντιφάσεις της έχει διαποτίσει την πολιτική πραγματικότητα μέχρι σήμερα και σχεδόν δεν αμφισβητείται από κανένα.
Έτσι και σε αντίθεση με την αναζήτηση μας, στην συνείδηση της πλειονότητας των Ελληνοκυπρίων η Τουρκοκυπριακή κοινότητα αντιμετωπίζεται διαχρονικά ως Τουρκική.
Οι εθνικιστές σωβινιστές ανάμεσα μας αντιμετωπίζουν τους Τουρκοκύπριους ως ένα συλλογικό μίασμα φαντασιωνόμενοι την ολοκληρωτική εξόντωση τους ενώ στον αντίποδα η ψευδοαριστερά τους αντιμετωπίζει ως τους Τούρκους αδελφούς μας (1). Και οι δύο πλευρές αντιμετωπίζουν και χειρίζονται ουσιαστικά την Τουρκοκυπριακή κοινότητα ως a priori Τουρκική. Η στάση των δύο πολιτικών πόλων της κυπριακής σκηνής διαιωνίζει μέσα από την αντιπαράθεση τους και την αντίληψη ότι οι Τουρκοκύπριοι ήταν και είναι τάχα μια συμπαγής κοινότητα με Τουρκική καταγωγή και συνείδηση, αγνοώντας στην πορεία ακόμη και τις δηλώσεις και τις τοποθετήσεις των ίδιων των ενδιαφερόμενων, των Τουρκοκυπρίων (2).
Η αντιμετώπιση αυτή οφείλεται επίσης στην ακαδημαϊκή και ιστορική έρευνα η οποία μέχρι σήμερα και παρ’ όλα τα στοιχεία για το αντίθετο αποφεύγει να παρουσιάσει την πραγματικότητα της Οθωμανοκρατίας. Έτσι η Ελληνική μουσουλμανική κοινότητα του νησιού μας η οποία ζούσε, σκεφτόταν, μιλούσε και δρούσε Ελληνικά ονομάστηκε "Τουρκική" απλώς επειδή επίσημα υιοθέτησε τη μουσουλμανική θρησκεία. Η ταύτιση της μουσουλμανικής θρησκείας με την Τουρκική εθνική ταυτότητα είναι και το θεμελιώδες λάθος της Ελληνικής «διανόησης» που πηγάζει ξεκάθαρα από τα συμφέροντα και τις ρατσιστικές προκαταλείψεις της "εθναρχικής" ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά και από την συνειδητή και κακοήθη δολοπλοκία των ξένων κατακτητών. Η χειραγώγηση του μουσουλμανικού θρησκεύματος ως δήθεν απόδειξη τουρκικής ταυτότητας χρησιμοποιήθηκε από σκοτεινές δυνάμεις για να σπείρουν τη διχόνοια ανάμεσα στο λαό μας και να οδηγήσουν στη συνέχεια στην Τουρκοποίηση των Ελλήνων μουσουλμάνων του νησιού. Από αυτή την ταύτιση πάσχουν όλες σχεδόν οι μελέτες που έχουν δημοσιευθεί και που αφορούν την προέλευση των σημερινών Τουρκοκυπρίων.
Οι Έλληνες μουσουλμάνοι της Κύπρου μέσα στις πηγές
Η προσέγγιση του ζητήματος της τουρκοποίησης των Ελλήνων μουσουλμάνων και των κρυπτοχριστιανών της Κύπρου - οι οποίοι έμειναν γνωστοί με το όνομα λινοπάμπακοι* - είναι αδύνατη χωρίς την κατανόηση της ιστορίας των και όλων των δυνάμεων που συντέλεσαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στην μετεξέλιξη των στην σημερινή Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Η μελέτη της ιστορικής των πορείας και των σχέσεων με την μη εξισλαμισθείσα Ελληνική κοινότητα είναι θεμελιώδης για την κατανόηση της τοποθέτησης του παρόντος άρθρου.
Η Οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου το 1571 μ.Χ εγκαινιάζει την παρουσία Τουρκικής διοίκησης για πρώτη φορά στην ιστορία του νησιού. Η παρουσία αυτή και ο αριθμός των μελών της ποικίλει από πηγή σε πηγή. Μια εξαιρετικά συνοπτική μελέτη στην οποία παρουσιάζεται πληθώρα τέτοιων πηγών είναι το έργο του Κυριάκου Χατζηιωάνου «Η Καταγωγή των Τουρκοκυπρίων και το Κυπριακό» (3). Στο έργο του Χατζηιωάννου παρουσιάζονται οι αριθμοί των Ελλήνων μουσουλμάνων της Κύπρου μέσα από τις επίσημες απογραφές και διατάγματα της Υψηλής Πύλης αλλά και οι αναφορές των τοπικών παραγόντων του νησιού καθώς και ξένων περιηγητών και διπλωματών. Από τις πρώτες κιόλας πηγές διαφαίνεται ότι αυτός ο αριθμός είναι στην συντριπτική του πλειοψηφία εξισλαμισθέντες Έλληνες Χριστιανοί. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Χατζηιωάννου λανθασμένα ονομάζει τους έλληνες μουσουλμάνους ως τούρκους την ίδια στιγμή που ο Ολλανδός περιηγητής της εποχής Ιωάννης Κοτοβίκος στον οποίο αναφέρεται μιλά καθαρά για μουσουλμάνους και όχι τούρκους:
«Ότι ο πληθυσμός των τούρκων ήταν πολύ λιγώτερος από 20 χιλιάδες το διαπιστώνει ο Ολλανδός περιηγητής Ιωάννης Κοτοβίκος, που έμεινε αρκετές μέρες στην Κύπρο σε δυο περιοδείες του στα 1598 και 1599, δηλαδή 27 χρόνια μετά την κατάληψή της από τους τούρκους.
Κατά τον Κοτόβικο ο χριστιανικός πληθυσμός της Κύπρου, εκτός των γυναικών και παιδιών, έφθανε τες 28,000 και των αρρένων Μουσουλμάνων τες 6,000 Δηλαδή οι τούρκοι αποτελούσαν το 17,6% του πληθυσμού της Κύπρου. Προσθέτει όμως ο Κοτόβικος ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών των Μουσουλμάνων ήταν χριστιανοί εξωμότες, «που απαρνήθηκαν την πίστη τους από πρόσκαιρο συμφέρον» (4).
Βλέπουμε λοιπόν ένα αναθεωρητισμό στον οποίο παρά το ότι η πηγή ουδέποτε αναφέρει τη λέξη Τούρκος αυτή υιοθετείται από τον ιστορικό χρωματίζοντας και αλλοιώνοντας την ιστορική πραγματικότητα.
Η κατάσταση φαίνεται να ήταν πολύ πιο πολύπλοκη καθώς φαίνεται ότι στην αρχική προσπάθεια εποικισμού της Κύπρου μετακινήθηκαν στο νησί « Έλληνες ραγιάδες από την Καισάρεια» ενισχύοντας ουσιαστικά τον ελληνικό πληθυσμό του νησιού (5).
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι δέκα μόλις χρόνια μετά την κατάκτηση του νησιού το 1581μ.Χ τα σουλτανικά διατάγματα για εποικισμό του νησιού τερματίζονται. Όχι όμως και η αύξηση του αριθμού των μουσουλμάνων της Κύπρου κάτι που υπονοεί αύξηση στον αριθμό των Ελλήνων Χριστιανών της Κύπρου που ασπάζονταν το Ισλάμ.
Η πρώτη απογραφή πληθυσμού με την έλευση των Άγγλων καταγράφει το 1881 :
Μουσουλμάνοι 45,458
Χριστιανοί Ορθόδοξοι 137,631
Άλλες εθνικότητες 2,541
Σύνολο Πληθυσμού 185,630
Οι νέοι κατακτητές άθελα τους παρουσιάζουν με την απογραφή και την πραγματικότητα στο νησί με το τέλος της Οθωμανοκρατίας. Στην απογραφή η κατάταξη των κατοίκων του νησιού παρουσιάζεται με βάση τη θρησκεία τους και όχι την εθνική τους καταγωγή η οποία είναι κοινή. Το ζήτημα της θρησκείας χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια ως το πρώτο στοιχείο τουρκοποίησης της μουσουλμανικής κοινότητας της Κύπρου και των κρυπτοχριστιανών ανάμεσα της.
Μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα διάφορες πηγές μαρτυρούν την ιστορική πραγματικότητα ομολογώντας ότι οι μουσουλμάνοι της Κύπρου ήταν στην ουσία Έλληνες οι οποίοι διατηρούσαν τη γλώσσα και τις παραδόσεις τους συμπεριλαμβανόμενης ακόμη και της χριστιανικής των θρησκείας. Προσέξτε πώς ο περιηγητής ταυτίζει ξανά τους μουσουλμάνους με τους Τούρκους για να το αναιρέσει στη συνέχεια μέσα από την ουσία της αφήγησης του:
«Άλλος Άγγλος ο Turner, που επεσκέφθη την Κύπρο στα 1815 γράφει (Cobham, Exc. Cyr., p. 449): « Οι τούρκοι της Κύπρου είναι πραγματικά οι πιο ήμεροι στην Ανατολική Μεσόγειο. Πολλοί αυτοκαλούμενοι μουσουλμάνοι είναι στα κρυφά Έλληνες και τηρούν όλες τες πολυάριθμες νηστείες της εκκλησίας εκείνης. Όλοι πίνουν ελεύθερα κρασί και πολλοί απ’ αυτούς τρων χοιρινό κρέας στα κρυφά, χωρίς τύψεις, πράγμα ανήκουστο στην τουρκία.» (6)
Η συγκλονιστικότερη ίσως πηγή για το ζήτημα έρχεται από έναν Τουρκοκύπριο, τον Αχμέτ Έρντενκιζ:
«Ο Αχμέτ Έρντενκιζ, πρώην «πρόξενος» του τουρκοκυπριακού ψευδοκράτους στην Ουάσινγκτον, τόλμησε και δημοσίευσε μία ανατρεπτική έρευνά του γύρω από την καταγωγή των Κύπριων μουσουλμάνων, στο συλλογικό βιβλίο ένδεκα συνολικά «Τουρκοκυπρίων» ερευνητών και συγγραφέων με τίτλο «Λαογραφία III», το οποίο τυπώθηκε και τέθηκε σε κυκλοφορία με έξοδα του τουρκοκυπριακού «υπουργείου παιδείας». Ο Έρντενκιζ στην έρευνά του υποστήριξε με παρρησία και επικαλούμενος ιστορικά στοιχεία και πηγές ότι οι «Τουρκοκύπριοι» δεν είναι τουρκικής καταγωγής, αλλά σύμπαντες εξισλαμισμένοι χριστιανοί. Μάλιστα το κείμενό του φέρει τον χαρακτηριστικό τίτλο, «Οι κρυπτοχριστιανοί στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην Κύπρο» (7).
Μέσα λοιπόν από τις πηγές φαίνεται ότι μέχρι και την αρχή της αποικιοκρατίας ένα μεγάλο μέρος των μουσουλμάνων της Κύπρου – η πλειονότητα - βιώνει την πραγματικότητα του μέσα από την ελληνική γλώσσα και με τις παραδόσεις της Ελληνικής κοινότητας του νησιού. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι καταδεικνύει ένα αντιστασιακό βίωμα στον εξαναγκαστικό εξισλαμισμό. Εκεί όπου οι πληθυσμοί αγκάλιασαν το Ισλάμ ως μια προοδευτική δύναμη δεν υπήρξε το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού. Οι πληθυσμοί των ανατολικών περιοχών της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, οι οποίοι είχαν αφεθεί στο «έλεος του Θεού» από το Κωσταντινουπολίτικο κέντρο προσχώρησαν οικειοθελώς στο Ισλάμ με την εμφάνιση του βλέποντας σε αυτό μια πιο δίκαια και δημοκρατική πρακτική από την απολυταρχία της ομφαλοσκοπούσας αυτοκρατορίας. Στις περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου – Παλαιστίνη, Συρία, Αύγυπτος – η διάκριση ισλάμ, χριστιανισμού ήταν σαφής, διαφανής και χωρίς την παρουσία κρυπτοχριστιανών. Στην Κύπρο αντιθέτως παρουσιάζεται το φαινόμενο των εξισλαμισθέντων που διατηρούν κρυφά την Ελληνική τους ταυτότητα μέσα από την καθημερινή τους πρακτική και τη διατήρηση της γλώσσας των. Η διατήρηση της θρησκείας και της γλώσσας από τους κρυπτοχριστιανούς της Κύπρου αποτελούσε την κατεξοχήν πράξη άρνησης της υποταγής στον οθωμανισμό και διατήρησης μιας αίσθησης Ελληνικής εθνικής ταυτότητας.
Ενισχυτικό αυτής της πραγματικότητας παρουσιάζεται και το εξαιρετικά ενδιαφέρον φαινόμενο των κοινών εξεγέρσεων των Ελλήνων χριστιανών και μουσουλμάνων της Κύπρου ενάντια στις οθωμανικές αρχές και την τοπική άρχουσα τάξη τα τελευταία εκατό χρόνια της Οθωμανοκρατίας.
Σε αυτές τις εξεγέρσεις έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο ρόλος της ηγεσίας της Ελληνικής κοινότητας και κυρίως ο σκοτεινός ρόλος της ηγεσίας της εκκλησίας.
Κοινές εξεγέρσεις ενάντια στον οθωμανικό ζυγό και την τοπική άρχουσα τάξη
Τον τελευταίο αιώνα της Οθωμανοκρατίας στην Κύπρο εκδηλώνονται τρεις επαναστάσεις-εξεγέρσεις ενάντια στην άδικη πολιτική των τοπικών διοικητών του νησιού και τη διαπλοκή τους με την άρχουσα τάξη. Οι πρώτες δύο εξεγέρσεις έχουν χαρακτήρα κοινωνικό ενώ η τελευταία η οποία γίνεται μετά την επανάσταση του 1821 στην Ελλάδα έχει και εθνικό χαρακτήρα με πρωταγωνιστές μέλη της Φιλικής Εταιρείας και της Ενωτικής παράταξης.
Το συγκλονιστικό γεγονός που αφορά όλα αυτά τα επαναστατικά κινήματα στο νησί είναι η ταυτόχρονη συμμετοχή των Ελλήνων χριστιανών και μουσουλμάνων της Κύπρου.
Η στάση του 1764 (Τζηλ Οσμάν)
«Λόγω των κακουχιών, των σεισμών και των στερήσεων, ο πληθυσμός της Κύπρου μειώθηκε σε επικίνδυνα επίπεδα αρκεί να αναφερθεί ότι οι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν κεφαλικό φόρο στα 1764 μειώθηκαν στους 7.500. Αλλοι 1.500 εξαιρούνταν από την καταβολή του φόρου αυτού λόγω ηλικίας, φτώχειας ασθενειών ή ήσαν μικρά παιδιά.
Ενώ όλα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο, ένας νέος Κυβερνήτης (Πασάς) έφθασε στην Κύπρο, ο Τζηλ Οσμάναγας, ο οποίος προσπάθησε να διπλασιάσει τους φόρους για να μπορέσει να βγάλει όσα είχε δώσει στο Βεζύρη για να εξασφαλίσει τη θέση του στην Κύπρο.
Ομως η συνέχεια ήταν δραματική για τον Τζηλ Οσμάν και οι Κύπριοι έβγαλαν το άχτι τους:
Στάληκε πρεσβεία στο Βεζύρη στην Κωνσταντινούπολη και αυτός διέταξε τον Τζηλ Οσμάν να επιστρέψει όσα είχε εισπράξει παράνομα. Ενώ το διάταγμα διαβαζόταν σε ειδική συγκέντρωση υποχώρησαν τα στασίδια και προκλήθηκε πανικός.
Τα νέα διαδόθηκαν αστραπιαία και ο κόσμος, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι επαναστάτησαν και σκότωσαν τον Τζηλ Οσμάν.» (8)
Η επανάσταση του 1764 είναι η πρώτη καταγραμμένη από τους ιστορικούς κοινή λαϊκή επανάσταση στην Κύπρο στην οποία Έλληνες χριστιανοί και μουσουλμάνοι της Κύπρου συνεργάζονται ενάντια στη αδικία της Κατοχής. Είναι σαφές ότι ανάμεσα στην Ελληνική-Χριστιανική κοινότητα του νησιού και την Ελληνική-Μουσουλμανική υπήρχαν δεσμοί φιλίες, συνεργασίας και αλληλεγγύης πολύ ισχυρότερες από τις όποιες διαφορές.
Η στάση του 1804 και ο ρόλος της Ελληνικής άρχουσας τάξης
Το 1804 εκδηλώνεται μια παλλαϊκή εξέγερση ενάντια στην τοπική άρχουσα τάξη και κυρίως ενάντια στον τότε δραγομάνο στην Υψηλή Πύλη Χατζηγεωργάκη Κορνέσιο για τη βαριά φορολογία που ο τελευταίος επέβαλε στο λαό.
Ορίστε τι μας παραδίδει ο Γάλλος πρόξενος Regnault για τη συγκεκριμένη περίοδο:
«η νήσος κύπρος δίδει ετησίως εις την Πύλη 1500 πουγγιά, αφαιρουμένων όλων των εξόδων της διοικήσεως. Ο έλλην αρχιεπίσκοπος και οι 4 επισκόποι ευθύνονται δια το ποσό τούτο. Αυτοί οφείλουσι να εισπράττωσι, ζητούντες τα ορισμένα δια φιρμανιού δικαιώματα. Επειδή δεν δύνανται αυτοί οι ίδιοι να είναι εισπράτορες, διορίζουσιν επίτροπο, όστις είναι διερμηνεύς του τόπου παρά τον κυβερνήτη, και ο οποίος τιτλοφορείται δραγομάνος του Σεραγιού. Ο τελευταίος δραγομάνος κατείχε τη θέση του επί 26 χρόνους. Εσχημάτισε γρήγορα μιαν καλήν περιουσία και κατόρθωσε να είναι ανεξάρτητος από τους επισκόπους. Επέτυχεν να λάβει από τον Σουλτάνο ένα Kat Cherif το οποίον τον ανεγνώριζε αυτόν ισόβιο δραγομάνο. Η εκτίμηση ήν έχαιρεν, και οι φίλοι του εν Κ/πόλει, συνέβαλλον να επιτυχγάνη εις όλας τας επιχειρήσεις. Αλλά μεθ’ έκαστην επιτυχία ήυξανε και τους φόρους. Οι κυβερνήτες και οι αγάδες δεν είχον παρά σκιώδη εξουσίαν. Μόνο ο δραγομάνος εξασκεί αυτή. Εάν κάποτε οι κυβερνήται εζήτουν να διευθήνωσιν, αντικαθιστά τούτους δυνάμει του χρήματος. Τοιάυτη ήτο η διοίκησης των της Κύπρου, ότε οι χωρικοί πολλών επαρχιών, επαναστατησάντες συγχρόνως και οπλισθέντες, εβάδισαν κατά της πρωτευούσης και κατασκήνωσαν προ των πυλών των τοιχών της Λευκωσίας...» (9). Επί τη ευκαιρία, και ίσως άσχετο με το κύριο θέμα του κειμένου: όποιος καταλάβει ακριβώς το πως λειτουργούσε εκείνος ο δραγομάνος, θα καταλάβει και το πως λειτουργεί ο κάθε «προεξάρχων» εδώ στην Κύπρο από το 1960 ως σήμερα.
Η εξέγερση που στράφηκε ενάντια στη διαφθορά της άρχουσας τάξης περιλάμβανε ένα ενδιαφέρον μείγμα εξεγερμένων:
«Ἡ ἐπανάσταση τοῦ 1804 ἔγινε ἀπὸ ὀθωμανούς, λινοπάμπακους καὶ μερικοὺς ἕλληνες χωρικούς, μαζὶ μὲ ντόπιους ἄνδρες τῆς στρατιωτικῆς φρουρᾶς τοῦ νησιοῦ.» (10)
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ο διαχωρισμός ο οποίος επιχειρείται στην πηγή πιο πάνω. Η συγγραφέας Ελένη Ρωσσίδου Κουτσού στο έργο το οποίο είναι έκδοση της μονής Μαχαιρά και το οποίο προφανώς έχει την έγκριση της επίσημης ηγεσίας της εκκλησίας της Κύπρου απόκρυπτει την Ελληνική συνείδηση της μουσουλμανικής κοινότητας του νησιού και ταυτίζει την ελληνική μουσουλμανική κοινότητα με τους Οθωμανούς. Όπως θα δούμε στη συνέχεια η ελληνική μουσουλμανική κοινότητα ουδέποτε ταυτίστηκε με την οθωμανική ταυτότητα.
Η επανάσταση πνίγεται στο αίμα όταν ο Χατζηγεωργάκης ζητά και λαμβάνει την αποστολή στρατευμάτων στην Κύπρο από την Υψηλή Πύλη. Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της καταστολής της στάσης είναι και ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Κυπριανός:
«Ὁ Κυπριανὸς κατόρθωσε νὰ ἀποτρέψει τοὺς στασιαστὲς μὲ διάφορους ἑλιγμούς, δωροδοκίες καὶ ὑποσχέσεις. Ἐπίσης, χειρίστηκε τὸ ὅλο ζήτημα τῶν δαπανῶν τοῦ ὀθωμανικοῦ στρατεύματος ἀπὸ τὴ Μικρὰ Ἀσία, τὸ ὁποῖο εἶχε σταλεῖ ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ Πύλη, γιὰ τὴν κατάπνιξη τοῦ κινήματος, τὸ ὁποῖο χρηματοδότησε μὲ δάνεια τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς, ἡ ὁποία δὲν μπόρεσε ποτὲ νὰ τὰ ξεπληρώσει, παρὰ μόνο ὡς τὰ μέσα τοῦ 19ου αἰῶνα.” (11)
Και εδώ, και πάλιν άσχετο όμως με το κύριο θέμα του κειμένου: όποιος καταλάβει ακριβώς το πως λειτουργούσε εκείνος ο Αρχιεπίσκοπος στην καταστολή της επανάστασης, θα καταλάβει και το πως λειτούργησε ο «Εθνάρχης» Μακάριος για να αντιμετωπίσει την Ενωτική παράταξη προς όφελος της παγκοσμίου αυτοκρατορίας: με εισαγωγή όπλων και συμμαχικών πολιτικών δυνάμεων από το εξωτερικό.
Στη συγκεκριμένη δράση του μετέπειτα αρχιεπισκόπου βρίσκουμε και το πρώτο μνημόνιο στην ιστορία της Κύπρου με το δανεισμό από τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις των χρημάτων που χρειάστηκε ο Κυπριανός για να χρηματοδοτήσει τις δυνάμεις καταστολής που στάληκαν από τη Μικρά Ασία. Το μνημόνιο αυτό πλήρωσε με το αίμα και τον ιδρώτα του ο Ελληνισμός της Κύπρου:
«Προκειμένου νὰ ἀνταποκριθεῖ, λοιπόν, ἡ Ἐκκλησία, στὶς ἀπαιτήσεις τῶν δανειστῶν της, ποὺ ἦταν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον οἱ εὐρωπαῖοι πρόξενοι, ἡ Ἐκκλησία κατέφυγε γιὰ τὸ ὅλο πρόβλημα τῆς ἀποπληρωμῆς τους, στὴν ἐπιβολὴ εἰδικῆς, ἔκτακτης, βαριᾶς φορολογίας ἐπὶ τῶν ραγιάδων, τὴν ὁποία ἀνέλαβε νὰ χειριστεῖ ὁ Κυπριανός. Σὲ 15000 ἐγγεγραμμένους ἕλληνες φορολογουμένους κατοίκους ἐπεβλήθη ἔκτακτη φορολογία ἀπὸ 20 γρόσια καὶ 30 παρᾶδες, ποὺ ἀπέφερε εἴσπραξη 300.000 γροσίων περίπου τὸν χρόνο.» (12)
Η συγκεκριμένη εξέγερση του 1804 είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα συλλογικής δράσης του λαού ενάντια στην άδικη ηγεσία της Ελληνικής κοινότητας και της κατάπτυστης συνεργασίας της ηγεσίας αυτής με την Υψηλή Πύλη. Στο ιστορικό αυτό προηγούμενο μπορεί εύκολα να δει κανείς τις ρίζες και της σημερινής κατάστασης με τη διαπλοκή και την πλήρη υποταγή της ηγεσίας της Ελληνικής κοινότητας του νησιού σε ξένες δυνάμεις εις βάρος ολόκληρου του λαού.
Οι δύο πρώτες εξεγέρσεις τον τελευταίο αιώνα της Οθωμανοκρατίας έχουν κυρίως κοινωνικό χαρακτήρα. Σε αυτές συναντούμε Έλληνες χριστιανούς και μουσουλμάνους του νησιού αδελφωμένους στα όπλα να αγωνίζονται ενάντια στην τοπική εξουσία των Οθωμανών και Ελλήνων αρχόντων και να σφάζονται από τις δυνάμεις καταστολής που φτάνουν στο νησί μετά από παρεμβάσεις των ανωτέρω.
Η τελευταία επανάσταση του 19ου αιώνα ενάντια στους Οθωμανούς έχει ακόμη πιο έντονα χαρακτηριστικά εθνικής αυτογνωσίας και εξέγερσης. Σε αυτήν συμμετέχουν ενεργά και οι Έλληνες μουσουλμάνοι της Κύπρου!
Η μεγάλη επανάσταση του 1833
Η επανάσταση του 1833 είναι πιθανώς η μαζικότερη επανάσταση στην ιστορία της Οθωμανοκρατίας στην Κύπρο. Η επανάσταση είναι μια παγκύπρια επανάσταση που χαρακτηρίζεται από πολλαπλές και παράλληλες ηγεσίες που συνεργάζονται και γνωρίζονται μεταξύ των και πλούσια από τοπικές εκφάνσεις του ίδιου και αυτού φαινομένου.
«Tο 1833 σημειώθηκαν στην Κύπρο τρεις συντονισμένες, σχεδόν ταυτόχρονες, εξεγέρσεις: η πρώτη, υπό τον Νικόλαο Θησέα [πρώην αγωνιστή της ελληνικής επανάστασης του 1821] με επίκεντρο την περιοχή Λάρνακας, Αγίου Γεωργίου Κοντού και Σταυροβουνίου. Η δεύτερη, υπό τον καλόγερο Ιωαννίκιο Λαζιμάνο από τον Άγιο Ηλία Καρπασίας με επίκεντρο την Καρπασία και η τρίτη, στην επαρχία Πάφου με συμμετοχή Ελλήνων και Τούρκων υπό την αρχηγία του Γκιαούρ Ιμάμη. Τα κινήματα αυτά είχαν οικονομικά, πολιτικά και εθνικοαπελευθερωτικά κίνητρα.» (13)
Όπως βλέπουμε στην πηγή και παρά το ότι στην επανάσταση αποδίδονται εθνικοαπελευθερωτικά κίνητρα στους επαναστάτες υπάρχει και πάλιν ο λανθασμένος διαχωρισμός σε Έλληνες και Τούρκους.
Σε αυτή συναντούμε τρεις κύριους πρωταγωνιστές δύο χριστιανούς και έναν μουσουλμάνο της Κύπρου. Οι δύο πρώτοι ήταν άτομα εγνωσμένου εθνικού φρονήματος οι οποίοι είχαν μάλιστα λάβει μέρος στην Ελληνική επανάσταστη του 1821. Ο Νικόλαος Θησέας μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία αναλαμβάνοντας καθήκοντα χρηματοδότη και στρατολόγου ενώ στη συνέχεια εγκατέλειψε την εργασία και την περιουσία του για να πολεμήσει στην επαναστατημένη Ελλάδα. (14) Ο Ιωανίκιος έλαβε επίσης μέρος στην επανάσταση. (15) Και οι δύο τους παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα του 1833 ο μεν πρώτος στην περιοχή της Λάρνακας, ο δε δεύτερος στην Καρπασία. Ο Ιωαννίκιος τελεί τη θεία λειτουργία στον Άγιο Ηλία στις 20 Ιουλίου 1833, κοινωνά και ορκίζεται να ελευθερώσει την πατρίδα του από τον οθωμανικό ζυγό ή να πεθάνει. (16)
Ο τρίτος πρωταγωνιστής από την Πάφο με τον οποίο γνωρίζονται και συνεργάζονται είναι και ο «αταίριαστος» κρίκος. Έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο Γκιαούρ Ιμάμης. Από τον τίτλο είναι σαφές ότι επρόκειτο για ανώτερο μέλος της μουσουλμανικής κοινότητας το οποίο είχε και τον τίτλο του ιμάμη. Το γκιαούρ που του αποδόθηκε προφανώς από τις οθωμανικές αρχές υποδηλεί τον "άπιστο". Σε ένα κατεξοχήν Ελληνικό χώρο όμως υποδηλώνει πιθανώς και Ελληνική ταυτότητα και προέλευση. Οι αγώνες αυτού του άγνωστου συμπατριώτη μας διασώθηκαν μέχρι τις ημέρες μας μέσα από τη λαϊκή προφορική παράδοση της Τουρκοκυπριακής κοινότητας και το τραγούδι Εναγκαλισμός – Dolama ( Ο γκιαούρης ιμάμης εξεγέρθηκε - Gavur imam isyanı ) (17) Το τραγούδι είναι ένας κόλαφος ενάντια σε κάθε οθωμανολάγνο. Σε αυτόν η λαϊκή μούσα δείχνει την αποστροφή της για την κατοχή και τους Οθωμανούς. Η σημερινή αντίσταση της προοδευτικής Τουρκοκυπριακής κοινότητας στα διατάγματα του νεοσουλτάνου έχει τις ρίζες της στην ιστορική πορεία της κοινότητας. Θεωρώ επίσης ότι ο κυπριωτισμός της σημερινής Τουρκοκυπριακής κοινότητας είναι προοδευτικός διότι με αυτόν η κοινότητα διατηρεί ακόμη και σήμερα την επαφή με τις προαιώνιες ρίζες της. Αυτός ο κυπριωτισμός είναι πολύ διαφορετικός από το ανθελληνικό κυπροεθνικιστικό παραλήρημα των ηγεσιών του ΔΗΣΑΚΕΛισμού και των χρηματοδοτούμενων «διανοουμένων» του.
Φέρτε μου τον μπαγλαμά
Μπούχτισα πια αυτή την καταπίεση
Την οθωμανική
Αμάμ αμάν πια από το χέρι του
η καταπίεση με καίει
Εγώ φυτεύω, εγώ θερίζω
για να παίρνει ο πασάς από τα χέρια μου
Εγώ φυτεύω, εγώ θερίζω
για να παίρνει ο αγάς από τα χέρια μου
Είχε πάλι ξηρασία, πάλι καιρός που δεν έβρεξε
Οι σπόροι έμειναν στο χώμα καρπό η γη δεν έδωσε
Ο πασάς ήθελε τη δεκάτη
οι χωρικοί δεν έδιναν
Ο στρατός στο χωριό επιτέθηκε
τα πάντα λεηλάτησε
Οι χωρικοί ενώθηκαν
στον πασά αντιστάθηκαν
Ενόσω χτυπούσε ο Γκιαούρ Ιμάμης
Δραπέτευε ο Οθωμανός
Όσο δυνάμωνε ο λαϊκός ξεσηκωμός
Δραπέτευε ο στρατός
Ανάμεσα στα κίνητρα του γκιαούρ ιμάμη είναι - σύμφωνα με τον Σμιθ Ανδρεούδη Ζεμπουλάκη - να εκδικηθεί τη σφαγή Χριστιανών στη Λευκωσία και τον χαμό κάποιου Αποστόλη. (18) Παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα η σχέση του με την Ελληνική χριστιανική κοινότητα του νησιού. Είναι όμως πασιφανές ότι η σχέση υπήρχε σε τέτοιο βαθμό που ένας μουσουλμάνος ηγέτης του νησιού επαναστατεί ενάντια στην Κατοχή, στρατολογεί χριστιανούς και μουσουλμάνους και έχει την παλλαϊκή υποστήριξη. Χαρακτηριστικό του τελευταίου είναι και το γεγονός ότι όταν οι ντόπιοι προύχοντες ζητούν τη βοήθεια των αρχών για να παταχθούν οι επαναστάτες, ο λαός εξεγείρεται εναντίον τους. (19)
Η παλλαϊκή εξέγερση εγκαταλείπεται στο έλεος της από τη Γαλλία και την Αγγλία οι οποίες υποσχέθηκαν βοήθεια και όπλα στους επαναστάτες, τα οποία όμως δεν έδωσαν. Έτσι η μεγάλη επανάσταση όπως και οι προηγούμενες πνίγεται στο αίμα. Η άρχουσα τάξη της Κύπρου εναντιώνεται στην επανάσταση και δικαιολογεί πλήρως τις αποτρόπαιες πράξεις των δυνάμεων καταστολής. Χαρακτηριστικότατη είναι η επιστολή του τότε αρχιεπισκόπου Πανάρετου προς τον οικουμενικό πατριάρχη Κωστάντιο τον Α’. Η επιστολή καταδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας τη στάση της ηγεσίας της εκκλησίας της Κύπρου και του ίδιου του αρχιεπισκόπου έναντι των επαναστατών. Ο αρχιεπίσκοπος αποκαλεί «κατάρατον» τον Ιωαννίκιο, «βδελυρά ανθρωπάρια» τους επαναστάτες και «ενδοξότατο ηγεμόνα» το σουλτάνο. (20) Η κατανόηση της στάσης τους αρχιεπίσκοπου εκείνου φωτίζει καλύτερα και τη στάση των «ελληνοφρόνων» σήμερα που κατηγορούν ως «φουστανελλάδες» όσους ζητούμε την Απελευθέρωση από την Κατοχή.
Η επανάσταση του 1833 δείχνει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συνεργασία ανάμεσα σε όλους τους κατοίκους της Κύπρου. Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και λινοπάμπακοι εξεγείρονται ενάντια στην Οθωμανική κατοχή έχοντας εθνικοαπελευθερωτικά οράματα μαζί με κοινωνικά αιτήματα. Η πτυχή αυτή φωτίζει την ουσιαστική κοινωνική ενότητα ανάμεσα στους κατοίκους του νησιού πέρα από κάθε επίπλαστο διαχωρισμό. Η άποψη μου είναι ότι η επανάσταση του 1833 ήταν ίσως η πρώτη και τελευταία προσπάθεια σύσσωμου του λαού να επαναδιεκδικήσει τη συλλογική εθνική του ταυτότητα.
Οι μαρτυρίες, τα στοιχεία, οι απογραφές, τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου εκείνης βοούν μέσα από το χρόνο φθάνοντας μέχρι το σήμερα. Η κοινότητα των Ελλήνων μουσουλμάνων της Κύπρου αντιστάθηκε στην Οθωμανοκρατία με τον ίδιο τρόπο που αντιστάθηκαν και οι Έλληνες χριστιανοί της νήσου. Μεταξύ των υπήρχαν αδελφικές, συντροφικές, κοινωνικές και επαναστατικές σχέσεις. Μέσα σε ολόκληρη την περίοδο οι Έλληνες μουσουλμάνοι του νησιού μιλούσαν την προαιώνια γλώσσα τους, θρήσκευαν με την παλαιά θρησκεία και επαναστατούσαν δίπλα στους Έλληνες χριστιανούς αδελφούς τους ενάντια στους ντόπιους και ξένους δυνάστες.
Την ίδια περίοδο η ηγεσία της Ελληνικής χριστιανικής κοινότητας συμπεριλαμβανόμενης της ηγεσίας της εκκλησίας συνεργαζόταν αγαστά με την τοπική Οθωμανική τάξη και την Υψηλή Πύλη σε βάρος κάθε επαναστατικής δράσης του λαού.
Η στάση της ηγεσίας της Ελληνικής κοινότητας, η συνεργασία με τις δυνάμεις καταστολής και την Υψηλή Πύλη, είναι πιστεύω ένας παράγοντας που στη συνέχεια έπαιξε το δικό του ρόλο στην αποστασιοποίηση των μουσουλμάνων και των κρυπτοχριστιανών του νησιού από την ελληνική κοινότητα.
Η αποστασιοποίηση αυτή και η σταδιακή τουρκοποίηση της Ελληνικής μουσουλμανικής κοινότητας θα συντελεστεί με το τέλος της Οθωμανοκρατίας και την έλευση των νέων δυναστών του νησιού.
Σόλων Αντάρτης ~ solon_antartis@yahoo.com
~~~~~~~~~~~~
Πηγές – Σημειώσεις
~~~~~~~~~~~~~~~~
*Λινοπάμπακοι: Η σκωπτική ονομασία των κρυπτοχριστιανών της Κύπρου Από το λινό και το βαμβάκι εννοώντας τις δύο όψεις-υφές της ύπαρξης των.
«Η ονομασία Λινοβάμβακος, σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο, προέρχεται από το ρούχο με δύο όψεις, τη βαμβακερή και τη λινή. Η βαμβακερή εξωτερική πλευρά καταδεικνύει τη φαινομενική πλευρά των κρυπτοχριστιανών και η εσωτερική πλευρά την κρυφή θρησκευτική ταυτότητα.»
Από:
1. Χαρακτηριστό είναι και το σύνθημα που συχνά ακούγεται στις συνάξεις του ΑΚΕΛ και των παραφυάδων του: «Οι Τούρκοι της Κύπρου δεν είναι εχθροί μας, οι Τούρκοι της Κύπρου είναι αδελφοί μας.»
2. Πολλοί προοδευτικοί Τουρκοκύπριοι προτιμούν μέχρι και σήμερα τον προσδιορισμό Kibrisli Türk δηλαδή "Κυπρογενής Τούρκος". Ο όρος τονίζει την ταύτιση με την Κύπρο ως πατρίδα προέλευσης. Χρησιμοποιείται έτσι σε αντιπαράθεση με τον όρο Kibris Türk, δηλαδή "Τουρκοκύπριος", που χρησιμοποιούσε το Ντεκτασικό καθεστώς και υπονοεί την ταύτιση με το τουρκικό έθνος. Η χρήση του όρου Τουρκοκύπριος στη συνέχεια του παρόντος θα εννοεί τους Κυπρογενείς Τούρκους, την Ελληνική δηλαδή μουσουλμανική κοινότητα του νησιού η οποία αφού πρώτα εξισλαμίσθηκε μέσα στην Οθωμανοκρατία στη συνέχεια εκτουρκίστηκε μέσα στην Αγγλοκρατία εγκαταλειμμένης στην τύχη της από την ηγεσία της Ελληνικής χριστιανικής κοινότητας.
4. Όπου πιο πάνω σελ. 9-10.
5. Όπου πιο πάνω σελ. 11
6. Όπου πιο πάνω σελ. 8
7. Από:
«Το παραμύθι της διάσωσης της Ελληνικής Γλώσσας από την Εκκλησία»
Του Στέφανου Μυτιληναίου
8. «Επαναστάσεις στην Κύπρο επί Τουρκοκρατίας»
Από το αρχείο του Παναγιώτη Παπαδημήτρη
9. Από:
«Χρονικόν Πολίτη της Κυριακής» 8/11/2009 τ.89, σελ. 15
10. Από:
«Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός ο Μάρτυρας της Πίστεως και της Πατρίδος», Ελένης Ρωσσίδου Κουτσού, Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Μαχαιρά, Λευκωσία-Κύπρος 2012, σελ.233.
11. Όπου πιο πάνω σελ.237
12. Όπου πιο πάνω σελ.238
13. Από:
και εναλλακτικά:
https://larnacainhistory.wordpress.com/2011/04/02/91-h-%CE%B5%CE%BE%CE%AD%CE%B3%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B7%CF%83%CE%AD%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BB%CE%AC%CF%81%CE%BD/
14. «Ενώ ήταν στη Μασσαλία συνδέθηκε στενά με τη Φιλική Εταιρεία και το Ελληνόφωνο Ξενοδοχείο, που αποτελούσε την πρόδρομη οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας στη Γαλλία. Η οργάνωση αυτή είχε αποστείλει μέχρι το 1814, 40.000 χιλιάδες τουφέκια στην Ελλάδα. Η Φιλική Εταιρεία είχε αναθέσει στον Θησέα, το έργο της στρατολόγησης Ελλήνων και Γάλλων εθελοντών που θα στέλλονταν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Ο ίδιος πρόσφερε πολλά χρήματα για την προετοιμασία της Ελληνικής επανάστασης, ενώ μαζί με άλλους εμπόρους της Μασσαλίας πήγε στην Ελλάδα για να πολεμήσει, αφήνοντας πίσω του, περιουσία, εμπόριο και σχολεία.»
Από την ίδια πηγή πιο πάνω:
15. «Ο Ιωαννίκιος σύμφωνα με τον Χρ. Εμ. Αγγελομάτη (Περιοδικό Ελληνική Κύπρος, τεύχος 63) είχε λάβει μέρος στην ελληνική επανάσταση και "είχεν έλθει με λίγους τουρκοαλβανούς στο Τρίκωμο της Κύπρου και εξήγειρε τους Καρπασίτας".»
Από:
16. 50 Ιστορικές στιγμές που σημάδεψαν την Κύπρο, Ντίνος Ηλιάδης, Κάκτος 2011, σελ. 25.
Ολόκληρο το έργο σε μορφή pdf. εδώ:
17. Το τραγούδι το οποίο πέρασε και στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα ως το παραδοσιακό «Να σου γοράσω μηχανή» μπορείτε να το ακούσετε πιο κάτω από το συγκρότημα Sol Anahtari το οποίο αποτελείται από μέλη της προοδευτικής Τουρκοκυπριακής κοινότητας.
18. «Ηξευρε ότι έχω είδησιν διά τον Ιμάμην, ότι μαζεύει ασκαίρι από τα χωρία διά να περάση εις Λάρνακα και να περάση και από την Λεμεσόν και είνε προς είδησιν σου. Και είνε ο σκοπός του διά να υπάγη εις Λευκοσίαν, να εκδικηθή διά τους Χριστιανούς όπου εχαλάσαν, διά τον Αποστόλην πολλά εθυμώθη ο Ιμάμης και οι Καμπαταίδες του.»
Από:
19. Από την ίδια πηγή πιο πάνω:
«Οι ακόλουθοι προύχοντες Χατζή Ομέρ Αγάς, Χατζή Ισμαήλ Αγάς και Χατζή Μεχμέτ εφένδρης, οι κύριοι Γιαννάκης Πελενδρίδης, η οικογένεια του κ. Λαμπριανού Νικηφόρου (Niceforo) Φραγκούδη και Κουλάμπας Πηλαβάκης, αφού έπεισαν δι' επανειλημμένων αιτήσεων των, την Κυβέρνησιν Λευκωσίας ν' αποστείλη εις βοήθειαν της Λεμεσού στρατεύματα εναντίον των στασιασάντων Παφίων (ανερχομένων χθες εις 170 περίπου) άγνωστον ποίας λαβόντες από τους στασιαστάς ειδήσεις, είναι διατεθειμένοι όλοι να φύγωσιν σύσσωμοι μακράν της Νήσου, όταν μεταφερθώσιν εδώ τα εν λόγω στρατεύματα.
Αντιληφθείς τούτο ο λαός καταφέρεται κατά των προκρίτων, κατακραυγάζων εν τω δικαίω του, και λέγων ότι δεν θα επιτρέψη να φύγωσι...»
20. 50 Ιστορικές στιγμές που σημάδεψαν την Κύπρο, Ντίνος Ηλιάδης, Κάκτος 2011, σελ. 25-27,Σελίς 13
